Συγγραφείς και κείμενα
του Δ. Ν. ΜΑΡΩΝΙΤΗ
εφημ. Tο Bήμα της Kυριακής, 3 Aπριλίου 1994
Μιά κρίσιμη, υποθέτω, πολιτική και πολιτιστική ερώτηση: Ενδιαφέρουν περισσότερο τα υποκείμενα ή τα αντικείμενα; τα πρόσωπα ή τα έργα; Στην πρώτη περίπτωση η κρίση μας προκαταλαμβάνεται από τη θετική ή την αρνητική μας απόφαση για το ένα ή το άλλο πρόσωπο: ό,τι κάνει ο α είναι καλό, ο β κακό, ο γ μέτριο ή ουδέτερο. Στη δεύτερη περίπτωση η προσοχή μας συγκεντρώνεται, όπως λέει και ο Ηρόδοτος, στα γενόμενα και στα έργα, ασχέτως αν ανήκουν στους «΄Ελληνες» ή στους «βαρβάρους».
Το προηγούμενο δίλημμα επηρεάζει αποφασιστικώς την πολιτική μας ζωή. Για τους προσωποκεντρικούς τα έργα, καθεαυτά, ή δεν τίθενται καθόλου υπό κρίση ή κρίνονται συλλήβδην ως γενική επικύρωση η απόρριψη του πράττοντος. Οι εργότιμοι αντιθέτως επιμένουν να διακρίνουν και να διαβαθμίζουν πολιτικές πράξεις και πολιτικά πράγματα εξ αντικειμένου και εξ αποτελέσματος, αδιάφορο σε ποιόν ανήκουν. Χοντρικώς μετρημένες οι δύο αυτές κατηγορίες ορίζουν τον κανόνα και την εξαίρεση: η προσήλωση στα πρόσωπα θεωρείται πολιτικός ρεαλισμός· η προσοχή στα πράγματα διανοουμενίστικη ιδιορρυθμία.
Το ανισόρροπο αυτό δίλημμα ρυθμίζει λίγο πολύ και την πολιτιστική μας πρακτική και κρίση. Αναζητούμε και εφευρίσκουμε επιφανείς επιστήμονες, καλλιτέχνες, λογοτέχνες· λιγότερο ενδιαφέρουν τα συγκεκριμένα έργα της επιστήμης, της τέχνης,της λογοτεχνίας· δεν φαίνεται να μας περνά καν από το νου ότι ενδέχεται σε ένα διάσημο όνομα να αντιστοιχούν κάποτε και ασήμαντα ή μέτρια πεπραγμένα· σε ένα άσημο σημαντικά ή και πολύ αξιόλογα.
Για να μείνω στην οικειότερη περιοχή της λογοτεχνίας θυμίζω ότι: αν αφαιρεθεί λ.χ. ή εκπέσει από ένα ποίημα ή ένα αφήγημα το όνομα του συγγραφέα, η κριτική μας αμηχανία είναι δεδομένη· αντιθέτως θεωρούμε εξαρχής κάθε κείμενο του Καβάφη ή του Σεφέρη άκρως σημαντικό· τα λεγόμενα πρωτόλεια αντιμετωπίζονται κατά κανόνα με κριτική επιφύλαξη, ασχετως της πραγματικής τους αξίας· ή με την έπαρση του λαγωνικού, που μυρίστηκε κάποιον εκκολαπτόμενο συγγραφέα.
H διαστροφική αυτή προκατάληψη ισχύει ακόμη και για τα λογοτεχνικά περιοδικά, τα οποία θα έπρεπε εξ ορισμού να διαφέρουν σε τούτο το κρίσιμο σημείο από τα αυτοτελή βιβλία, που επισκιάζονται από το όνομα του συγγραφέα: αντί, δηλαδή, τουλάχιστον αυτά, να προβάλλουν κείμενα, υπολογίζουν κυρίως στα συγγραφικά ονόματα. Οι εξαιρέσεις και εδώ είναι ελάχιστες και μάλλον μερικές. Θα επιμείνω σε ένα παράδειγμα.
Εδώ και κάμποσα χρόνια κυκλοφορεί το εκ Θεσσαλονίκης Εντευκτήριο ― έφτασε ήδη στο 25ο τεύχος του. Η πυκνή συνεργασία μου τελευταία με το περιοδικό ελπίζω να μη θολώνει την κρίση μου: πρόκειται όντως για καλό περιοδικό, μπορεί και το καλύτερο του είδους του. ΄Αλλο όμως ξεκίνησα να πω: όσο προχωρεί τον δύσκολο δρόμο του το Εντευκτήριο, τόσο και καθαρότερα χαράσσει τη γραμμή του ― συντάσσει αξιόλογα κείμενα, όχι γνωστά ονόματα.
Απόδειξη, το τελευταίο τεύχος που επιφυλάσσει σε τούτο το κεφάλαιο περισσότερες από μία εκπλήξεις. Σταματώ επίτηδες σε δύο συνοπτικά αφηγήματα (οι τίτλοι τους: «Κανόνας», «Διάπλασις σώματος»· η σφραγίδα τους Αγροτικές Φυλακές Κασσάνδρας), που επιγράφονται από ένα παντελώς άγνωστο και αντιλογοτεχνικό όνομα: Δημήτρης Η. Παστουρματζής.
Με τα συμβατικά μας μέτρα θα έπρεπε να τα χαρακτηρίσουμε πρωτόλεια· στην πραγματικότητα έχουμε να κάνουμε με δύο κείμενα εκπληκτικής αφηγηματικής οικονομίας και αποσταγμένης βιογλωσσικής εμπειρίας που δεν παίζει με τον πόνο της. Είμαι σχεδόν βέβαιος ότι επώνυμοι πεζογράφοι και κριτικοί μάλλον τα προσπέρασαν· άλλως θα είχαν πολλά να διδαχτούν και να διδάξουν ως προς τη διάκριση έργων και προσώπων, ονομάτων και πραγμάτων, στον χώρο της λογοτεχνίας μας. Σταματώ όμως γιατί κινδυνεύω να παίξω, άθελά μου, τον ρόλο λαγωνικού, ενώ η πραγματική μου πρόθεση είναι να υπογραμμίσω την αξία δύο κειμένων. Τα άλλα είναι υπόθεση χρόνου και τύχης.
του Δ. Ν. ΜΑΡΩΝΙΤΗ
εφημ. Tο Bήμα της Kυριακής, 3 Aπριλίου 1994
Μιά κρίσιμη, υποθέτω, πολιτική και πολιτιστική ερώτηση: Ενδιαφέρουν περισσότερο τα υποκείμενα ή τα αντικείμενα; τα πρόσωπα ή τα έργα; Στην πρώτη περίπτωση η κρίση μας προκαταλαμβάνεται από τη θετική ή την αρνητική μας απόφαση για το ένα ή το άλλο πρόσωπο: ό,τι κάνει ο α είναι καλό, ο β κακό, ο γ μέτριο ή ουδέτερο. Στη δεύτερη περίπτωση η προσοχή μας συγκεντρώνεται, όπως λέει και ο Ηρόδοτος, στα γενόμενα και στα έργα, ασχέτως αν ανήκουν στους «΄Ελληνες» ή στους «βαρβάρους».
Το προηγούμενο δίλημμα επηρεάζει αποφασιστικώς την πολιτική μας ζωή. Για τους προσωποκεντρικούς τα έργα, καθεαυτά, ή δεν τίθενται καθόλου υπό κρίση ή κρίνονται συλλήβδην ως γενική επικύρωση η απόρριψη του πράττοντος. Οι εργότιμοι αντιθέτως επιμένουν να διακρίνουν και να διαβαθμίζουν πολιτικές πράξεις και πολιτικά πράγματα εξ αντικειμένου και εξ αποτελέσματος, αδιάφορο σε ποιόν ανήκουν. Χοντρικώς μετρημένες οι δύο αυτές κατηγορίες ορίζουν τον κανόνα και την εξαίρεση: η προσήλωση στα πρόσωπα θεωρείται πολιτικός ρεαλισμός· η προσοχή στα πράγματα διανοουμενίστικη ιδιορρυθμία.
Το ανισόρροπο αυτό δίλημμα ρυθμίζει λίγο πολύ και την πολιτιστική μας πρακτική και κρίση. Αναζητούμε και εφευρίσκουμε επιφανείς επιστήμονες, καλλιτέχνες, λογοτέχνες· λιγότερο ενδιαφέρουν τα συγκεκριμένα έργα της επιστήμης, της τέχνης,της λογοτεχνίας· δεν φαίνεται να μας περνά καν από το νου ότι ενδέχεται σε ένα διάσημο όνομα να αντιστοιχούν κάποτε και ασήμαντα ή μέτρια πεπραγμένα· σε ένα άσημο σημαντικά ή και πολύ αξιόλογα.
Για να μείνω στην οικειότερη περιοχή της λογοτεχνίας θυμίζω ότι: αν αφαιρεθεί λ.χ. ή εκπέσει από ένα ποίημα ή ένα αφήγημα το όνομα του συγγραφέα, η κριτική μας αμηχανία είναι δεδομένη· αντιθέτως θεωρούμε εξαρχής κάθε κείμενο του Καβάφη ή του Σεφέρη άκρως σημαντικό· τα λεγόμενα πρωτόλεια αντιμετωπίζονται κατά κανόνα με κριτική επιφύλαξη, ασχετως της πραγματικής τους αξίας· ή με την έπαρση του λαγωνικού, που μυρίστηκε κάποιον εκκολαπτόμενο συγγραφέα.
H διαστροφική αυτή προκατάληψη ισχύει ακόμη και για τα λογοτεχνικά περιοδικά, τα οποία θα έπρεπε εξ ορισμού να διαφέρουν σε τούτο το κρίσιμο σημείο από τα αυτοτελή βιβλία, που επισκιάζονται από το όνομα του συγγραφέα: αντί, δηλαδή, τουλάχιστον αυτά, να προβάλλουν κείμενα, υπολογίζουν κυρίως στα συγγραφικά ονόματα. Οι εξαιρέσεις και εδώ είναι ελάχιστες και μάλλον μερικές. Θα επιμείνω σε ένα παράδειγμα.
Εδώ και κάμποσα χρόνια κυκλοφορεί το εκ Θεσσαλονίκης Εντευκτήριο ― έφτασε ήδη στο 25ο τεύχος του. Η πυκνή συνεργασία μου τελευταία με το περιοδικό ελπίζω να μη θολώνει την κρίση μου: πρόκειται όντως για καλό περιοδικό, μπορεί και το καλύτερο του είδους του. ΄Αλλο όμως ξεκίνησα να πω: όσο προχωρεί τον δύσκολο δρόμο του το Εντευκτήριο, τόσο και καθαρότερα χαράσσει τη γραμμή του ― συντάσσει αξιόλογα κείμενα, όχι γνωστά ονόματα.
Απόδειξη, το τελευταίο τεύχος που επιφυλάσσει σε τούτο το κεφάλαιο περισσότερες από μία εκπλήξεις. Σταματώ επίτηδες σε δύο συνοπτικά αφηγήματα (οι τίτλοι τους: «Κανόνας», «Διάπλασις σώματος»· η σφραγίδα τους Αγροτικές Φυλακές Κασσάνδρας), που επιγράφονται από ένα παντελώς άγνωστο και αντιλογοτεχνικό όνομα: Δημήτρης Η. Παστουρματζής.
Με τα συμβατικά μας μέτρα θα έπρεπε να τα χαρακτηρίσουμε πρωτόλεια· στην πραγματικότητα έχουμε να κάνουμε με δύο κείμενα εκπληκτικής αφηγηματικής οικονομίας και αποσταγμένης βιογλωσσικής εμπειρίας που δεν παίζει με τον πόνο της. Είμαι σχεδόν βέβαιος ότι επώνυμοι πεζογράφοι και κριτικοί μάλλον τα προσπέρασαν· άλλως θα είχαν πολλά να διδαχτούν και να διδάξουν ως προς τη διάκριση έργων και προσώπων, ονομάτων και πραγμάτων, στον χώρο της λογοτεχνίας μας. Σταματώ όμως γιατί κινδυνεύω να παίξω, άθελά μου, τον ρόλο λαγωνικού, ενώ η πραγματική μου πρόθεση είναι να υπογραμμίσω την αξία δύο κειμένων. Τα άλλα είναι υπόθεση χρόνου και τύχης.
Αναρτήσεις
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου